«Η δημοκρατία δεν καταλύεται μόνο με τη βία. Καταλύεται και όταν οι πολίτες παραιτούνται από την ευθύνη της σκέψης.»
Παναγιώτης Κανελλόπουλος
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ανήκει σε μια κατηγορία πολιτικών που σήμερα μοιάζει σχεδόν εξαφανισμένη. Δεν επένδυσε στη γοητεία, δεν καλλιέργησε προσωπικό μύθο, δεν επιδίωξε τη λαϊκή αποδοχή με ευκολίες. Η πολιτική του παρουσία στηρίχθηκε στον λόγο, στη σκέψη και στην αίσθηση ιστορικής ευθύνης. Αυτό τον έκανε σεβαστό, αλλά ποτέ πραγματικά δημοφιλή.
Γεννήθηκε το 1902 στο Ναύπλιο, μια πόλη με βαρύ ιστορικό φορτίο, άμεσα συνδεδεμένη με τη συγκρότηση του ελληνικού κράτους. Η καταγωγή του αυτή δεν υπήρξε απλώς ένα βιογραφικό στοιχείο, αλλά ένα σταθερό υπόβαθρο αναφοράς. Το Ναύπλιο, πρώην πρωτεύουσα και διοικητικό κέντρο, λειτούργησε περισσότερο ως συμβολικός τόπος παρά ως τοπική ταυτότητα. Στην πολιτική και πνευματική του στάση διακρίνεται συχνά αυτή η αίσθηση κράτους και θεσμού, που προηγείται του προσώπου.
Ο διανοούμενος στον πυρήνα της πολιτικής
Πριν ακόμη εισέλθει ενεργά στην πολιτική, ο Κανελλόπουλος είχε διαμορφώσει μια ισχυρή πνευματική ταυτότητα. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία, ασχολήθηκε συστηματικά με την ιστορία και ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή σκέψη. Δεν αντιμετώπισε ποτέ την πολιτική ως τεχνική διαχείρισης, αλλά ως πεδίο εφαρμογής ιδεών και αξιών.
Το συγγραφικό του έργο είναι εκτενές και απαιτητικό. Ιστορικά και φιλοσοφικά κείμενα, δοκίμια και πολιτικές παρεμβάσεις συνθέτουν ένα corpus που απευθύνεται περισσότερο στον σκεπτόμενο πολίτη παρά στον μαζικό αναγνώστη. Ο λόγος του είναι πυκνός, συχνά δύσβατος, χωρίς πρόθεση απλοποίησης. Αυτό δεν ήταν αδυναμία, αλλά συνειδητή επιλογή.
Πολιτική διαδρομή χωρίς λαϊκισμό
Η πολιτική του σταδιοδρομία εκτείνεται σε κρίσιμες δεκαετίες για την Ελλάδα. Διετέλεσε υπουργός σε πολλές κυβερνήσεις και δύο φορές πρωθυπουργός, σε περιόδους πολιτικής αστάθειας και θεσμικής έντασης. Δεν υπήρξε πολιτικός των μεγάλων εξαγγελιών ούτε των εντυπωσιακών συγκρούσεων. Προτιμούσε τον θεσμικό λόγο, τη συνταγματική τάξη και τη σταδιακή εξέλιξη.
Σε μια εποχή όπου η πολιτική αντιπαράθεση συχνά εκφυλιζόταν σε ρητορική πόλωση, ο Κανελλόπουλος επέμενε σε έναν λόγο μετρημένο, σχεδόν αυστηρό. Αυτό τον απομάκρυνε από τη λαϊκή βάση, αλλά τον καθιέρωσε ως μορφή κύρους στο πολιτικό σύστημα.
Η τομή του 1967
Η ιστορία τον τοποθέτησε σε ένα από τα πιο κρίσιμα σημεία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Ως πρωθυπουργός λίγο πριν το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967, ο Κανελλόπουλος βρέθηκε αντιμέτωπος με την κατάρρευση της κοινοβουλευτικής ομαλότητας. Η κυβέρνησή του δεν πρόλαβε να λειτουργήσει ουσιαστικά. Το πραξικόπημα διέκοψε βίαια μια πολιτική διαδρομή που βασιζόταν στη θεσμική συνέχεια.
Η στιγμή αυτή προσδίδει στην παρουσία του μια ιδιαίτερη, σχεδόν τραγική διάσταση. Δεν ηγήθηκε μιας μεγάλης αναμέτρησης, ούτε έγινε σύμβολο αντίστασης. Υπήρξε, όμως, ο τελευταίος εκπρόσωπος ενός πολιτικού κόσμου που έκλεισε απότομα.
Ο λόγος που δεν «επικοινώνησε»
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του Κανελλόπουλου ήταν ο τρόπος με τον οποίο μιλούσε και έγραφε. Ο λόγος του απαιτούσε προσοχή, χρόνο και πνευματική συμμετοχή. Σε αντίθεση με άλλους πολιτικούς της εποχής του, δεν επιδίωξε ποτέ να απλοποιήσει το περιεχόμενο για να γίνει πιο αρεστός.
Σήμερα, ο λόγος αυτός συχνά χαρακτηρίζεται «βαρύς» ή «παρωχημένος». Στην πραγματικότητα, πρόκειται για έναν λόγο που δεν προσαρμόστηκε ποτέ στη λογική της πολιτικής επικοινωνίας, όπως αυτή διαμορφώθηκε τις επόμενες δεκαετίες.
Κληρονομιά χωρίς μύθο
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος δεν απέκτησε τη θέση του εθνικού συμβόλου. Δεν περιβλήθηκε από αγιογραφία, ούτε εντάχθηκε εύκολα σε πολιτικές αφηγήσεις. Η κληρονομιά του παραμένει κυρίως πνευματική και θεσμική.
Αναφέρεται συχνά από ιστορικούς, πολιτικούς επιστήμονες και ανθρώπους των γραμμάτων, λιγότερο από το ευρύ κοινό. Ίσως επειδή δεν πρόσφερε εύκολες απαντήσεις, ούτε απλές ταυτίσεις.
Η πολιτική του καριέρα
Η πολιτική καριέρα του Παναγιώτη Κανελλόπουλου εκτείνεται σε περισσότερες από τέσσερις δεκαετίες και διασχίζει κρίσιμες περιόδους της νεότερης ελληνικής ιστορίας. Εμφανίστηκε στον δημόσιο βίο ήδη από τον Μεσοπόλεμο και ίδρυσε το 1935 το Εθνικόν Ενωτικόν Κόμμα, εκφράζοντας έναν φιλελεύθερο, δημοκρατικό λόγο με έντονο ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Μετά τον πόλεμο συμμετείχε σε ευρύτερα πολιτικά σχήματα της κεντροδεξιάς, συνεργάστηκε με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου και από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 εντάχθηκε στην Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση (ΕΡΕ) του Κωνσταντίνου Καραμανλή, την οποία και διαδέχθηκε στην ηγεσία το 1963. Εκλέχθηκε επανειλημμένα βουλευτής και κατέλαβε σειρά κορυφαίων υπουργικών θέσεων, μεταξύ των οποίων τα Υπουργεία Εθνικής Άμυνας, Παιδείας και Κοινωνικής Πρόνοιας, καθώς και τη θέση του αντιπροέδρου της κυβέρνησης.
Διετέλεσε πρωθυπουργός δύο φορές, το 1945 σε μεταπολεμική κυβέρνηση και ξανά τον Απρίλιο του 1967, ως επικεφαλής μεταβατικής κυβέρνησης με εντολή τη διενέργεια εκλογών. Η δεύτερη πρωθυπουργία του διακόπηκε από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου, γεγονός που τον κατέστησε τον τελευταίο κοινοβουλευτικό πρωθυπουργό πριν τη δικτατορία. Κατά τη διάρκεια του καθεστώτος τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό. Μετά τη Μεταπολίτευση επανεμφανίστηκε περιορισμένα στην πολιτική ζωή, συμμετέχοντας στις εκλογές του 1977 και του 1981 ως ανεξάρτητος σε συνεργασία με τη Νέα Δημοκρατία. Μετά το 1981 αποσύρθηκε οριστικά από την ενεργό πολιτική, κλείνοντας την πορεία του ως θεσμική και πνευματική μορφή αναφοράς, μακριά από την ενεργό κομματική αντιπαράθεση.
Επίλογος
Ο Κανελλόπουλος υπήρξε πολιτικός μιας άλλης ταχύτητας. Σε μια χώρα που συχνά λειτουργεί με ένταση και βιασύνη, εκείνος επέλεξε τον στοχασμό. Δεν άφησε πίσω του θρύλους, αλλά κείμενα, λόγο και μια σταθερή υπενθύμιση ότι η πολιτική μπορεί να είναι και πράξη σκέψης.
0 Σχόλια